Komunikacja w życiu codziennym jest dla nas zjawiskiem całkowicie oczywistym i naturalnym, rzadko nawet zdajemy sobie sprawę z jej istnienia. Jednak, efektywne komunikowanie się z innymi jest czymś więcej niż zwykłą konwersacją. 

Komunikacja to ważna umiejętność, której można się nauczyć. Funkcjonując w społeczeństwie, nie da się wyeliminować porozumiewania się z innymi osobami. Zatem, już u dzieci w wieku przedszkolnym umiejętność właściwego komunikowania się ma znaczenie i wpływa na ich adaptację w społecznej przestrzeni. Żeby nauczyć dziecko dobrej komunikacji ważne jest, abyśmy znali jej zasady i przekazywali je w codziennych, wspólnych działaniach.

Umiejętności komunikacyjne możemy podzielić na trzy zasadnicze składowe. Są to:

• mówienie
• słuchanie
• postrzeganie – komunikacja niewerbalna

Rozwijanie umiejętności mówienia

Mowa dziecka rozwija się od narodzin i stopniowo, aż do 7 roku życia, osiąga poprawność w zakresie wymowy wszystkich głosek i techniki wypowiadania się. Jednak w dalszym rozwoju, dziecko uczy się nowych słów, wzbogacając swoje kompetencje komunikacyjne. Ilość słów, które dziecko zna i korzystanie z tych zasobów, w dużej mierze pomaga mu w funkcjonowaniu w grupie przedszkolnej. Rodzice często, w rozmowie z dzieckiem, starają się upraszczać konwersację uznając, że i tak dziecko nie zrozumie ich wypowiedzi. W rzeczywistości, dzieci słysząc nowe słowa, szybko je przyswajają. Właściwie każda rozmowa powinna przebiegać tak, aby zasób ich słownictwa mógł się ubogacać.

Jak to zrobić?

1. Często rozmawiajcie z dzieckiem - wykorzystujcie każdą możliwą okazję do zapoznania dziecka z nowymi pojęciami, np. będąc razem w sklepie nazywajmy to, co widzimy i wkładając dany przedmiot do koszyka informujmy głośno co to jest.
2. Unikajcie pytań zamkniętych, czyli tych, na które odpowiedź brzmi tak lub nie. Pytania takie najczęściej rozpoczynają się od słowa „czy”. Zamiast pytania: „Czy zjadłeś dziś obiad w przedszkolu?” , zapytajmy: „Co dziś jadłeś w przedszkolu?”.
3. Czytajcie dziecku - dzieci, które mają kontakt ze słowem czytanym już od najmłodszych lat, zdecydowanie częściej same wykazują chęć czytania w przyszłości. Dzieci, które słuchają czytanych opowiadań, nie tylko mają możliwość nabywania nowych słów, ale także kształtują swoją wyobraźnię oraz ćwiczą uwagę.
4. Rozwijajmy swoją wypowiedź, dopowiadając szczegóły, np. gdy dziecko przynosi nam swój rysunek i pyta, czy nam się podoba, nie ucinajmy rozmowy krótkim stwierdzeniem: „Tak, jest świetny”. Postarajmy się o więcej informacji zwrotnych, np. „Widzę, że ten rysunek jest naprawdę interesujący. Powinniśmy przypiąć go na lodówce. Jak sądzisz?” W ten sposób dajemy dziecku powód do satysfakcji, jednocześnie stwarzając okazję do kontynuowania rozmowy.
5. Zachęcajcie dziecko do uzasadniania swoich odpowiedzi - np. „W co najbardziej lubisz się bawić? Dlaczego?
6. Bawcie się razem - wspólna zabawa, np. układanie klocków, nazywanie tego co stworzyliśmy pozwala dziecku poprzez doświadczenie uczyć się znaczenia nowych słów i wyrażeń.

Słuchać to nie to samo, co słyszeć

Aby skutecznie komunikować się z innymi, istotne jest, aby nauczyć się także słuchać. Zapewne niejeden nauczyciel spotyka się z sytuacją, kiedy mówiąc do grupki dzieci, nie każde z nich w tym momencie wie, o czym mowa. Nawet kiedy wydaje się nam, że dziecko do którego bezpośrednio się zwracamy (w związku z czym powinno wyraźnie usłyszeć nasze polecenie czy prośbę), zupełnie nie reaguje na ową prośbę i sprawia wrażenie „niesłyszącego”.

Od czego zależy umiejętność słuchania u dzieci?

- koncentracja – dziecko kieruje swoją uwagę na to, co jest do niego mówione i potrafi tę uwagę zachować;
- zrozumienie – dziecko rozumie to, co jest do niego powiedziane;
- reakcja na to, co słyszy – dziecko reaguje na to, co usłyszało w adekwatny sposób – słownie lub poprzez zachowanie.

Koncentracja jest pierwszym i najważniejszym warunkiem skutecznego słuchania. Umiejętność skupienia uwagi można trenować np. poprzez zabawy, gdzie liczy się przestrzeganie reguł, oczekiwanie na swoją kolej, kończenie rozpoczętych zadań oraz zabawy manualne np. plasteliną, konstrukcyjne, itp. Istotne jest też to, aby nie przerywać dziecku, jeśli jest w coś zaangażowane i całą swoją uwagę kieruje na tę czynność.

Rozumienie tego, co mówimy do dziecka nie zawsze idzie w parze z uważnością. Czasem dziecko, pomimo że jego uwaga jest skierowana we właściwym kierunku, po prostu nie potrafi zrozumieć komunikatu. Wówczas należy zastanowić się nad tym, czy ów komunikat jest przekazany w odpowiedni sposób, uwzględniający także poziom wiekowy czy indywidualne możliwości dziecka. Pamiętajmy, że dzieci muszą otrzymywać jasne i krótkie komunikaty. Skomplikowane wyjaśnienia i bombardowanie słowotokiem nie daje rezultatów. Proście dziecko o powtórzenie, co zostało powiedziane, wyjaśniajcie wątpliwości.

Reakcja na komunikat - jeśli dziecko jest uważne i rozumie nasz przekaz, a mimo to nie reaguje, należałoby zastanowić się dlaczego tak się dzieje. Często rodzice lub nauczyciele określają to następująco: „Udaje że nie słyszy co do niego mówię. Reaguje dopiero gdy krzyknę”. Sytuacja taka często bierze się z tego, że komunikat, który kierujemy do dziecka jest sprzeczny z tym, co w danym momencie jest dla dziecka ważniejsze. Przykładowo, dziecko zaczyna jakąś aktywność, np. układanie puzzli, a my wołamy go na kolację. Często kierowane do dzieci komunikaty opierają się na zakazach i nakazach. W związku z czym dziecko przyjmuje postawę obronną w odpowiedzi na polecenie - nie reaguje.

Jak poprawić efektywne słuchanie?

1. Zadbajcie o utrzymanie kontaktu wzrokowego. Nie przekazujcie informacji na odległość.
2. Nawiążcie kontakt fizyczny – delikatnie przytrzymajcie dziecko za rękę, dotknijcie w ramię – to pomoże zwrócić jego uwagę w Waszym kierunku.
3. Zakomunikujcie na wstępie, że to, co teraz powiecie, jest szczególnie istotne.
4. Poproście dziecko o powtórzenie tego, co usłyszało.
5. Nie ignorujcie dziecka, kiedy się do Was zwraca. Jeśli możecie, przerwijcie to, czym się zajmujecie i skierujcie się w stronę dziecka lub jeśli w danym momencie nie jesteście w stanie skupić uwagi, szczerze powiedzcie o tym, jednocześnie informując, że wrócicie do tej rozmowy, jak tylko skończycie swoją pracę.

Mowa ciała – czyli komunikacja niewerbalna

Warto pamiętać, że tylko część komunikacji opiera się na słowach. Wielu specjalistów i ekspertów, zajmujących się badaniem przekazywanych przez nas informacji uważa, że komunikacja niewerbalna oraz mowa ciała, stanowi ponad 50 proc. komunikatu, który przekazujemy w interakcji osobie, z którą rozmawiamy. Niewerbalnie dzieci informują o uczuciach, emocjach, pokazują swoje nastawienie do otaczającego świata. Dlatego dobrze jest, aby jednocześnie były w stanie dostrzec i zrozumieć także „mowę ciała” u innych.

Pomocne mogą być zabawy w zagadki, np.:
• Po czym poznajesz, że ktoś ma zły humor lub jest smutny?
• Co robią nasze ręce, kiedy o czymś ciekawym opowiadamy?
• Jak pokazałbyś radość, gdyby nagle odwiedził Cię najlepszy kolega?

Jeśli dziecko opanuje różne formy komunikacji, nauczy się efektywnie słuchać i dostrzegać sygnały niewerbalne, dużo łatwiej będzie mu odnaleźć się w grupie, czy to przedszkolnej, czy (w późniejszym etapie) szkolnej.

Marta Cygan, psycholog, zespół Akademii Zdrowego Przedszkolaka